Περίληψη
Η απασχόληση της γυναίκας συνδέεται άμεσα με το οικονομικό περιβάλλον κάθε περιοχής και εποχής. Ποιους τομείς περιλαμβάνει η οικονομία, σε τι βαθμό, τη ανάπτυξη έχουν, είναι ερωτήματα αποφασιστικής σημασίας για τη μελέτη της γυναικείας εργασίας σε μια συγκεκριμένη περίοδο. Εξίσου μεγάλη σημασία έχει και ο θεσμός της οικογένειας και τι μορφές έχει πάρει αυτός κατά τη διαδρομή του στο χρόνο. Οι δύο αυτοί παράγοντες αλληλεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται ενώ με τη σειρά τους επηρεάζουν τη γυναικεία απασχόληση.
Στην προβιομηχανική περίοδο, τόσο για τον άνδρα όσο και για τη γυναίκα, οι χώροι κατοικίας και εργασίας ταυτίζονταν. Η γυναικεία απασχόληση (τι καθήκοντα θα αναλάβει μέσα στην οικογενειακή μονάδα εργασίας) επηρεάζεται κυρίως από κοινωνικούς παράγοντες (θέση της γυναίκας στην κοινωνία κλπ.). Η ίδια η οικογένεια έχει διευρυμένη μορφή (παραπάνω από μία συγγενικές μονάδες στον ίδιο χώρο) ενώ η συμβολή της γυναίκας στην εκμετάλλευση ήταν απαραίτητη. Η συνεισφορά τους την περίοδο αυτή ήταν καθοριστική και απαραίτητη για την βιωσιμότητα της οικογενειακής μονάδας. Οι δραστηριότητές τους μοιράζονται ανάμεσα στην οικογένεια, την αγροτική επιχείρηση και την εμπορική δραστηριότητα. Η προσφορά τους είναι αρμονικά μοιρασμένη στις ανωτέρω δραστηριότητες και τυγχάνει σημαντικής αναγνώρισης. Η μισθωτή εργασία ακόμα δεν εμφανίζεται σε αξιόλογο βαθμό (δεν παρατηρείται συγκέντρωση κεφαλαίου και εργατικών χεριών) ενώ ο κυρίαρχος τομέας της οικονομίας είναι ο αγροτικός με την βιομηχανία και τις υπηρεσίες να μην εμφανίζουν σημαντικό βαθμό ανάπτυξης (Tsobanoglou, 2011).
Η κατάσταση αλλάζει δραματικά με τη βιομηχανική επανάσταση τον 19ο αιώνα. Η οικογένεια, που μέχρι τότε είχε διπλό ρόλο, αυτόν της μονάδας παραγωγής και της μονάδας κατανάλωσης, τώρα μεταβάλλεται σε απλή μονάδα κατανάλωσης. Η ύπαιθρος σιγά σιγά εγκαταλείπεται ενώ το εργατικό δυναμικό συγκεντρώνεται στα αστικά κέντρα, όπου οι γυναίκες χάνουν τον παραγωγικό τους ρόλο και μεταβάλλονται σε καταναλωτές.
Ο τρόπος ζωής στα αστικά κέντρα είναι πολύ διαφορετικός από αυτόν που επικρατούσε μέχρι τώρα και επιβάλλει ένα διαχωρισμό ανάμεσα στους ρόλους του παραγωγού και του καταναλωτή. Εκτός από το οικονομικό περιβάλλον, μεταβάλλεται και το οικογενειακό. Η διευρυμένη οικογένεια δεν υπάρχει πια. Τη θέση της τώρα έρχεται να πάρει η μικρή πυρηνική οικογένεια που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά. Μαζί με την
διευρυμένη οικογένεια χάνεται και ο ρόλος της ως παραγωγού – καταναλωτή όπου τα άτομα ζούσαν και εργάζονταν στον ίδιο χώρο και η παραγωγή μεταφέρεται έξω από τα όρια της οικίας (Τσομπάνογλου, 2011).
Ενώ, όμως, η παραγωγή βγαίνει έξω από το σπίτι, η γυναίκα δεν την ακολουθεί. Ο άνδρας είναι αυτός που μετακινείται, παράγει και αμείβεται για την εργασία του. Αντίθετα, η εργασία της γυναίκας μέσα στο σπίτι και η φροντίδα και ανατροφή των παιδιών παύει να θεωρείται παραγωγική εργασία και περνά σε δεύτερη μοίρα. Οι άνδρες ταυτίζονται με το εξωτερικό περιβάλλον και την αμειβόμενη εργασία ενώ οι γυναίκες με τον χώρο της κατοικίας και τη μη αμειβόμενη απασχόληση με το νοικοκυριό και τα παιδιά. Οι γυναίκες εξαρτώνται πια από τους άνδρες τους και δεν έχουν δική τους οικονομική αυτοτέλεια (Clogg, 2002).
Από το 1960 και μετά η κατάσταση αρχίζει πάλι να μεταβάλλεται. Η πρόοδος
στην τεχνολογία και οι αυξημένες απαιτήσεις σε εργατικό δυναμικό βοηθούν την γυναίκα να ξαναβγεί από το σπίτι. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής επίσης αυξάνει τις οικονομικές απαιτήσεις της οικογένειας, για την κάλυψη των οποίων πρέπει τώρα να συνεισφέρει και η γυναίκα. Έτσι, έχουμε μια νέα μορφή οικογένειας όπου και οι δύο σύζυγοι εργάζονται έξω από το σπίτι ενώ μοιράζονται περισσότερο τις οικιακές ασχολίες και την ανατροφή των παιδιών. Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία βελτιώνεται (Τsobanoglou, 2010)
Οι κυριότεροι παράγοντες που ενίσχυσαν την έξοδο της γυναίκας από τα όρια του νοικοκυριού είναι οι εξής:
• Η τεχνολογική πρόοδος μέσα και έξω από το σπίτι.
• Το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο καθώς και η επαγγελματική κατάρτιση και εξειδίκευση των γυναικών.
• Η μεταβολή των αντιλήψεων για τους ρόλους των δύο φύλων. Η κοινωνική θέση της γυναίκας βελτιώνεται σημαντικά.
• Οι αυξανόμενες κοινωνικές παροχές που σαν σκοπό έχουν να διευκολύνουν την έξοδο της γυναίκας από το σπίτι στον χώρο εργασίας, π.χ. βρεφονηπιακοί σταθμοί.
Έτσι, από το 1960 και μετά ξεκινά μια μικρή επανάσταση των γυναικών με
οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Η μαζική είσοδος των γυναικών στη μισθωτή εργασία σήμανε ουσιαστικά την αφετηρία για χειραφέτηση της γυναίκας και οδήγησε σε διαρθρωτικές αλλαγές στο χώρο της οικονομίας, της οικογένειας και της κοινωνίας.
Ειδικότερα, στον τομέα της απασχόλησης, η θέση της γυναίκας αλλάζει ριζικά: η γυναίκα εργάζεται περισσότερο προσπαθώντας να αντεπεξέλθει στο διπλό ρόλο της οικιακής και εξωοικιακής απασχόλησης. Παράλληλα, η είσοδος της στην αγορά εργασίας βελτιώνει την οικογενειακή και οικονομική της θέση, και αλλάζει τον κοινωνικό της ρόλο τόσο στο χώρο της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής σφαίρας, αφού τώρα οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις βαραίνουν το ίδιο και τους δύο συζύγους (Tsobanoglou, 2011).